Wyprysk potnicowy to bardzo często występująca dermatoza, czyli choroba skóry. Szacuje się iż wyprysk potnicowy stanowi 5 – 20% wszystkich chorób skóry klasyfikowanych jako wyprysk. Etiologia tego schorzenia nie jest do końca jasna, wydaje się jednak, że wyprysk potnicowy jest reakcją organizmu na alergeny pochodzenia zewnętrznego oraz wewnętrznego. Do czynników zewnętrznych można zaliczyć alergeny – przede wszystkim metale i różnego rodzaju substancje chemiczne, w tym leki. Czynniki wewnętrzne obejmują zakażenia bakteryjne i grzybicze, skazę atopową, oraz przyczyny idiopatyczne, czyli o niejasnym pochodzeniu. Nadwrażliwość pacjenta na metale może wywołać reakcję skórną w momencie wniknięcia alergenów do organizmu drogą pokarmową lub oddechową.
Wyprysk potnicowy dotyczy przede wszystkim osób młodych i w średnim wieku. U dzieci i osób starszych obserwuje się go rzadko. Choroba ta jest popularna w klimacie wilgotnym, w suchym jest rzadziej spotykana. W Polsce szczyt zachorowań obserwowany jest późną wiosną oraz latem.
Przyczyny powstawania wyprysku potnicowego
Wyprysk potnicowy jest chorobą skóry, której przyczyny nie są do końca wyjaśnione. Objawy choroby to pęcherzyki położone w skórze, nie będące jednak wynikiem zatkania przewodów potowych, jak sugerowałaby nazwa choroby. Wydaje się jednak, iż pot może jednak odgrywać pewną rolę w procesie powstawania zmian chorobowych ze względu na to, że największe nasilenie występowania choroby przypada na gorące miesiące letnie.
Występowanie wyprysku potnicowego zdaniem wielu lekarzy związane jest z reakcją alergiczną bądź inną formą nadwrażliwości skóry występującą u pacjentów zanim pojawił się u nich wyprysk potnicowy. Najczęstsze przyczyny to:
- skaza atopowa,
- odczyn idowy,
- alergia kontaktowa,
- uogólniony odczyn alergiczny,
- przyczyny idiopatyczne,
- palenie papierosów.
Osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry są narażone na występowanie różnego rodzaju innych chorób skóry, w tym wyprysku potnicowego. Odczyn idowy polega na odległej reakcji alergicznej wywołanej przez obecność grzybów w organizmie chorego. Zdarza się, że ciężka postać grzybicy stóp skutkuje pojawieniem się na dłoniach pacjenta zmian skórnych typowych dla wyprysku potnicowego. Zmiany te nie są jednak efektem zakażenia grzybiczego skóry rąk, a powstają na skutek reakcji alergicznej wywołanej czynnikiem zakaźnym. Dość częstym powodem powstania wyprysku potnicowego jest kontaktowe zapalenia skóry. Mogą to być reakcje natychmiastowe, bądź reakcje typu opóźnionego, gdy zmiany skórne pojawiają się w dużym odstępie czasowym od momentu kontaktu organizmu z alergenem.
U przyczyn powstania wyprysku potnicowego może także leżeć uogólniony odczyn alergiczny. Wyprysk potnicowy powstaje zazwyczaj na skutek ogólnej ekspozycji na alergen, który przy wcześniejszym kontakcie spowodował powstanie alergii kontaktowej. Do najczęściej uczulających substancji należy nikiel oraz balsam peruwiański – substancja naturalna, będąca sokiem zbieranym z przeciętej lub uszkodzonej termicznie kory drzewa balsamowego. Co do roli niklu – istnieje teoria, że metal ten jest magazynowany w gruczołach potowych, a po przekroczeniu pewnego stężenia granicznego wywołuje chorobę skóry stóp oraz dłoni, jaką jest wyprysk potnicowy.
Ponieważ w bardzo wielu przypadkach nie da się jednoznacznie zidentyfikować przyczyn powstania wyprysku potnicowego, często pochodzenie choroby określa się jako idiopatyczne, czyli niewiadome. Część osób przychyla się do zdania, że nasilony stres może leżeć u podstaw powstania wyprysku, nie ma na to jednak jednoznacznych dowodów. Wiadomo natomiast, że pacjenci uzależnieni od wyrobów tytoniowych znacznie częściej niż osoby niepalące chorują na wyprysk potnicowy, a choroba charakteryzuje się w ich przypadku cięższym przebiegiem.
Objawy wyprysku potnicowego
Typowe objawy wyprysku potnicowego to symetrycznie rozmieszczone zmiany skórne w postaci głęboko położonych pęcherzyków zlokalizowanych przede wszystkim na skórze podeszew stóp oraz dłoni. Zmianom skórnym towarzyszy silny świąd, a czasami również ból. Najbardziej typowym umiejscowieniem zmian są boczne powierzchnie drugiego i piątego palca ręki oraz łuk stopy. Rzadziej zdarza się, że zmiany lokalizują się na części dłoniowej oraz grzbietowej ręki i na palcach stóp.
W początkowej fazie choroby pęcherzyki są bardzo drobne i trudne do zauważenia. Typowe dla wyprysku potnicowego jest to, że zmiany skórne pojawiają się od razu w dużej liczbie, w zasadzie nie obserwuje się stadium pojedynczych. W stadium zaawansowanym choroby pęcherzyki mogą powiększać się, łączyć ze sobą, a następnie pękać tworząc strupy. Ostrej postaci choroby towarzyszy bolesne pękanie skóry i tworzenie się nadżerek, które łatwo ulegają nadkażeniu bakteryjnemu. Postać łagodna ogranicza się do złuszczania naskórka i lekkiego zaczerwienienia obszarów skóry dotkniętych chorobą. Wyprysk potnicowy często przyjmuje postać przewlekła, zmiany skórne mogą utrzymywać się miesiącami.
Rodzaje wyprysku potnicowego
Charakterystyczne dla wyprysku potnicowego objawy obejmują położone głęboko w skórze pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, niekiedy pękające i tworzące strupy, w innym przypadku łuszczące się. Zmianom towarzyszy silny świąd a nieraz dolegliwości bólowe.
Specjaliści są w stanie wyodrębnić spośród wszystkich przypadków wyprysku potnicowego kilka jego odmian, wśród których najpopularniejsze są dwie – Pompholyx oraz Dyshidrosis Lamellosa Sicca.
Pompholyx jest rodzajem wyprysku potnicowego, w którym zmiany skórne są bardzo mocno nasilone. Na skórze pacjenta tworzą się duże ilości zlewających się ze sobą, wypełnionych płynem surowiczym pęcherzyków. Ta postać wyprysku potnicowego obarczona jest nasilonym ryzykiem wystąpienia wtórnych zakażeń bakteryjnych, a także zapalenia naczyń chłonnych.
W przypadku nasilonych zmian na stopach w różnicowaniu należy pamiętać o nawaracającej pęcherzykowej postaci infekcji Trichophyton mantagrophytes
Dyshidrosis Lamellosa Sicca jest z kolei bardzo łagodną odmianą wyprysku potnicowego. Polega ona na delikatnym, tak zwanym kołnierzykowatym łuszczeniu się skóry w miejscu występowania pęcherzyków. Często zdarza się, że ten rodzaj wyprysku potnicowego mija bez wizyty u lekarza – etap występowania pęcherzyków na skórze bardzo łatwo przeoczyć, a niewielkie łuszczenie się skóry mało kogo motywuje do zasięgnięcia opinii specjalisty.
Obraz histopatologiczny naskórka u pacjenta chorego na wyprysk potnicowy
Wyprysk potnicowy jest chorobą, która pod względem obrazu histopatologicznego naskórka zaliczana jest do ostrego gąbczastego pęcherzykowego zapalenia skóry. Skóra zajęta przez zmiany w przebiegu wyprysku potnicowego wykazuje objawy hiperkeratozy. Oznacza to, że ze względu na nadmierne rogowacenie warstwa rogowa naskórka jest wyraźnie pogrubiona. Hiperkeratoza jest przyczyną powstawania pęcherzyków na skórze. W górnych warstwach skóry właściwej zauważyć można obrzęk oraz nacieki limfocytarne będące wynikiem reakcji zapalnej.