Testy płatkowe (czasami nazywane testami kontaktowymi lub testami naskórkowymi- ostatnia nazwa jest z naukowego punktu widzenia niepoprawna) to badanie, które pozwala na wykrycie alergii kontaktowej na związki drobnocząsteczkowe, takie jak na przykład metale, kosmetyki, leki czy substancje zapachowe. Testy płatkowe zostały opracowane w pod koniec XIX wieku.
Testy płatkowe są testami prowokacyjnymi, badają kontaktową reakcję immunologiczną, która charakteryzuje się opóźnieniem w stosunku do kontaktu z alergenem i objawia się po około 24 godzinach od kontaktu skóry z substancją uczulającą. W kontaktowej reakcji alergicznej uczestniczą limfocyty, czyli komórki układu odpornościowego, będące elementem odpowiedzi odpornościowej organizmu.
Testy płatkowe – sposób przeprowadzenia
Określona ilość alergenu jest nanoszona na niewielki obszar skóry pleców pacjenta. Alergeny umieszczone są na płatkach, które mają postać żelu nasyconego analizowaną substancją, papierowego krążka, lub folii aluminiowej, w zagłębieniu której umieszczana jest bibułka nasączona roztworem alergenu. U osób, które są uczulone na którąkolwiek z badanych substancji rozwinie się reakcja immunologiczna w miejscu kontaktu skóry z płatkiem.
Istnieją nietypowe alergeny, które wymagają użycia rożnych wariantów testów płatkowych. Należą do nich fototesty płatkowe, atopowe testy płatkowe i bezpośrednie (otwarte) testy stosowane w sytuacji, gdy pacjent cierpi na pokrzywkę kontaktową.
Fototesty płatkowe używane są w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie, że reakcja immunologiczna rozwija się w odpowiedzi na naświetlenie skóry, która pozostaje w kontakcie z alergenem, promieniami słonecznymi. Alergię rozwijającą się po ekspozycji na słońce można podejrzewać, gdy zmiany skórne występują jedynie na twarzy, szyi lub grzbietach dłoni. Testy przeprowadza się nanosząc dwa identyczne zestawy alergenów na skórę pacjenta, naświetlając jeden z nich promieniami UV (to one odpowiadają za reakcję alergiczną).
Atopowe testy płatkowe są badaniem diagnostycznym wykonywanym w celu identyfikacji czynników wywołujących lub zaostrzających przebieg atopowego zapalenia skóry (AZS). Stosowane w tym wypadku alergeny wywołują reakcję odpornościową określaną jako IgE – zależną. Do wykonania atopowych testów płatkowych używa się alergenów powietrzno – pochodnych, takich jak np. roztocza, pyłki drzew i traw, pleśń oraz alergenów pokarmowych.
Otwarte (bezpośrednie) testy kontaktowe polegają na nałożeniu na skórę substancji będącej podejrzaną o bycie alergenem i obserwacji reakcji skórnej po 15, 30 i 60 minutach od kontaktu z alergenem. Testy tego typu przeprowadza się u osób cierpiących na pokrzywkę kontaktową, czyli reakcje immunologiczna następującą natychmiast po kontakcie z alergenem, charakteryzującą się powstawaniem bąbli w miejscu kontaktu nienaruszonej skóry z substancją chemiczną.
Wskazania do wykonania testów płatkowych
Testy płatkowe zaleca się przeprowadzać u chorych cierpiących na przewlekłe choroby skory z towarzyszącym świądem oraz lichenizacja, czyli pogrubieniem skory spowodowanym długo trwającym stanem zapalnym. Wskazaniem do wykonania testów jest podejrzenie, że u podłoża zmian chorobowych leży alergia kontaktowa.
Schorzenia, które powinny skłonić specjalistę do skierowania pacjenta na testy płatkowe obejmują między innymi alergiczny wyprysk kontaktowy, fotodermatozy (potocznie nazywane uczuleniem na słońce), łojotokowe zapalenie skóry, wypryski atopowe, wypryski hematogenne.
Należy jednak pamiętać, że decyzja o przeprowadzeniu testów płatkowych nie powinna być zbyt pochopna. Pomimo standaryzacji przeprowadzanych procedur może dojść do sytuacji, gdy alergia na konkretną substancję zostanie wyindukowana w trakcie przeprowadzania testu. Z tego samego powodu należy w miarę możliwości unikać powtórzeń testu z tym samym zestawem alergenów.
Okolice ciała najbardziej narażone na alergię kontaktową i substancje ją wywołujące
Aktualna wiedza na temat alergenów występujących we współczesnym środowisku pozwala na stworzenie listy najpopularniejszych alergenów kontaktowych wraz z określeniem, których części ciała człowieka najczęściej one dotyczą:
- skóra głowy – spinki do włosów i kosmetyki,
- czoło – farby i kosmetyki do włosów, opaski na włosy, alergeny pochodzące z powietrza,
- powieki – alergeny pochodzące z powietrza, płyn do soczewek, leki zalecone przez okulistę,
- uszy – kolczyki, klipsy, aparaty słuchowe, oprawki od okularów,
- jama ustna – pokarmy, guma do żucia, protezy, środki do higieny jamy ustnej,
- twarz – kosmetyki, alergeny pochodzące z powietrza, kremy z filtrami ochronnymi, farby do włosów,
- szyja – ubrania, biżuteria, kosmetyki, farby do włosów,
- pachy – ubrania, kosmetyki, dezodoranty,
- tułów – ubrania (przede wszystkim elementy metalowe, takie jak guziki, zapinki od stanika, zamki błyskawiczne), kosmetyki,
- genitalia – środki antykoncepcyjne, prezerwatywy, środki do higieny intymnej,
- ramiona – ubrania, kosmetyki,
- ręce – rękawiczki wykonane z gumy lub lateksu, kosmetyki, biżuteria, alergeny specyficzne dla miejsca pracy,
- nogi – kosmetyki, ubrania,
- podudzia – lekarstwa stosowane w przypadku wystąpienia owrzodzeń podudzi,
- stopy – kosmetyki, leki przeciwgrzybicze, materiały, z których uszyte są buty,
- okolice odbytu – papier toaletowy, środki higieniczne, leki.